Recensie: 'The Zone of Interest' - De banaliteit van het kwaad

Jonathan Glazer is qua films niet een heel productief regisseur. Dit is pas zijn vierde in 23 jaar tijd, maar als hij wat maakt dan is het op zijn minst interessant. Zo begon hij in 2000 met de fantastische Sexy Beast, waar Ray Winstone het aan de stok krijgt met een geflipte Gandhi. Daarna de film Birth met Nicole Kidman en tien jaar geleden nog zijn laatste film Under The Skin. Een geweldige sci-fi film met een even geweldige Scarlett Johansson. Het zou mooi zijn als hij wat vaker films kan afleveren. Het is in ieder geval van harte welkom, want ook met zijn nieuwe film scoort heer Glazer.

De film opent als we de familie Höss samen zien relaxen langs het water. Een ogenschijnlijk normale familie die eventjes een middagje vrij is als het ware. Toch wordt al gauw duidelijk dat er meer achter deze familie schuilgaat wanneer ze terug naar huis lopen. Al snel blijkt dat deze familie pal naast Auschwitz woont. Het enige wat hen scheidt, tussen hun tuin en de gronden van dit vernietigingskamp, is een simpele muur. Enerzijds, een mooi huis met een idyllische tuin, vol met gekleurde bloemen, een zwembadje, een grote kas en dat allemaal prachtig verzorgd. Anderzijds, slechts luttele meters verderop, één van de meest vreselijke plekken die de wereld ooit gekend heeft. De familie bestaat o.a. uit de man van het huis, de werkelijke kampcommandant Rudolf Höss, gestalte gegeven door een hele goeie Christian Friedel. Dan is er zijn vrouw Hedwig, onder de oppervlakte een ijskoud, kil en egoïstisch individu. Wederom een fantastische rol van Sandra Hüller, die al eerder uitblonk in Anatomy of A Fall. Dan zijn er nog hun vijf kinderen.

Wat we te zien krijgen is in feite het dagelijkse leven van deze familie Höss. Regisseur Jonathan Glazer heeft ervoor gekozen om in en rondom het huis diverse camera's te plaatsen, zodat de acteurs niet gehinderd werden door een crew. De gedachte hierbij was om hun interacties en bewegingen een meer natuurlijker uitstraling te geven. Het geeft als kijker inderdaad soms een fly on the wall gevoel en bij momenten zelfs docu-achtig. In het eerste gedeelte gebeurt er qua verhaal op zich niet zo veel, maar ben je eigenlijk deze familie aan het volgen tijdens hun alledaagse bezigheden. Het is echter wat we gaandeweg wel en ook niet zien, wat dit gezin en hun omstandigheden allesbehalve normaal maakt.

Zo zien we Rudolf Höss met zijn collega's overleggen over hoe ze op de meest efficiënte manier, zo snel mogelijk en zo veel mogelijk Joden kunnen verbranden. Ze praten hierover op een volstrekt normale manier, zelfs nog met een glimlach, alsof het helemaal niks is. Het hadden net zo goed een aantal bevriende boeren kunnen zijn die praten over hoe ze zo efficiënt mogelijk aardappelen kunnen telen. Het is duidelijk dat Joden voor hen niets meer zijn dan wat vuilnis dat in de weg ligt en opgeruimd moet worden. We zien Hedwig die op een gegeven moment, vol trots en lachend vertelt dat ze de bijnaam "Koningin van Auschwitz" heeft. We zien één van de kinderen zijn collectie van gouden tanden bekijken. Of Hedwig wie, al paraderend, een bontjas aanpast van een Jood en ook nog wat kleren (het lijken kinderkleertjes) uitdeelt aan anderen. Het doet hen allemaal niks, het is voor hen de normaalste gang van zaken.

Eén van de meest opvallende dingen aan de film is het feit dat het nooit binnen de muren van Auschwitz terecht komt. We zien helemaal niks van de gruweldaden. Echter, waar we wel mee geconfronteerd worden is het horen van de verschrikkingen die zich in het kamp afspelen. Letterlijk de hele film door hoor je, dag en nacht, de geluiden van verbrandingsovens die aangaan. We zien rook uit schoorstenen komen, soms met oplaaiend vuur en ook zien we een aantal maal het rook van een trein die arriveert. We horen de schreeuwende bevelen van de nazi's, geweerschoten, waarvan je echt niet hoeft te raden waarvoor die dienen en we horen soms in de verte het gegil en gekrijs van gevangenen die hun dood tegemoet gaan. Dat kenmerkt tevens ook één van de opvallende en onderscheidende gegevens van deze film, het sounddesign. Niet alleen het sounddesign is een uniek gegeven, maar ook de sterke soundstrack van Mica Levi, wat soms gepaard gaat met alien achtige geluiden.

Ook met alles wat er aan de andere kant van hun tuin gebeurt en alles wat ze horen, weerhoudt het de familie er niet van om 'gewoon' door te gaan met hun dagelijkse leven. Nooit staat iemand stil bij alle geschreeuw en inhumane ellende wat zich achter hun muur afspeelt. Enkel schoonmoeder, die even op bezoek komt, lijkt het vervelend te vinden, maar verder vertrekt niemand ooit een spier. Qua effect, had het net zo goed totale stilte kunnen zijn, of wat rustige achtergrondmuziek. Er wordt een gigantisch groot contrast getekend tussen twee werelden van extremen.

Het grote contrast wordt nog eens extra benadrukt wanneer Rudolf te horen krijgt dat hij ergens anders naartoe overgeplaatst zal worden. Dit komt als een shock voor Hedwig, wie haar ideale leventje overhoop gegooid ziet worden. Boos en chagrijnig, snauwt de kille Hedwig tussendoor nog even naar haar huishoudelijke hulp, of liever gezegd slaaf en dreigt ze haar nog met de dood. Ze spreekt haar man Rudolf aan op zijn overplaatsing en smeekt hem bijna om haar en haar kinderen daar te laten wonen zolang hij weg is. "Want", zo zegt zij tegen haar man, "dit is toch het ideale leven waarvan we altijd gedroomd hebben?"

Het is één van de vele momenten die zowel een gevoel van afschuw als verbazing opwekt. En dat is nou juist wat deze film eigenlijk in zijn geheel teweegbrengt. De totale afschuw van de daden die zich destijds afgespeeld hebben en de gruwelheden die mensen aangedaan zijn. Maar ook de verbazing over hoe mensen ermee omgingen, hoe de gruweldaden hen niks deed en hoe 'normaal' het leek te zijn voor mensen zoals de familie Höss. Zo belt Rudolf bijvoorbeeld midden in de nacht zij vrouw op. Helemaal blij dat hij verantwoordelijk wordt voor het transport van 700.000 joden uit Hongarije. Hij zegt letterlijk dat hij helemaal in zijn nopjes is.

The Zone of Interest is een bijzondere film. Misschien niet helemaal die verbouwereerde mokerslag, zoals sommigen beweren, maar alsnog een zeer sterke film. Niet altijd even toegankelijk, maar op z'n minst buitengewoon interessant. Het geeft je als kijker een ongemakkelijk gevoel, iets wat ook zeker de bedoeling is geweest. Je kijkt eigenlijk vol ongeloof naar een gezin dat onder de meest verschrikkelijke omstandigheden gewoon verdergaat met hun dagelijkse leventje. Het is misschien wel die 'normalisering' welke het grootste gevoel van onbehagen geeft.

Cijfer: 8.5 / 10