Recensie: 'The Apprentice' – Hoe Trump leerde een bullebak te zijn

Dit is zo’n film die alles op alles zet om duidelijk te maken dat ook toen, Trump nog Amerika’s golden boy was, zich achter de schermen heel andere taferelen afspeelde. Deze self-made man, zoals hij bekend stond, dit icoon van het Amerikaanse vrijheidsideaal, was eigenlijk een zwendelaar, een corrupte, hypocriete en narcistische leugenaar zonder vrienden. Tja, zo vergaat dat Amerika’s idolen: eerst worden ze op het voetstuk geplaatst, en niet veel later, als het tij keert, worden ze weer uitgespuugd en wordt al die verheerlijking net zo gemakkelijk weer vergeten.

Dat het zo’n film zou gaan worden, dat was natuurlijk al duidelijk vanaf de aankondiging dat er een film over het leven van Trump gemaakt zou worden. Iets anders dan een frontale aanval is onder huidige omstandigheden moeilijk voor te stellen. En laten we wel wezen, zit er iemand werkelijk te wachten op een neutrale, of zelfs pro-Trump film? Nee, de werkelijke vraag is: doet deze film het met stijl? Of blijft het een beetje steken op het niveau van slander, achterklap? Op het niveau van de roddelbladen die Trump zo bekend hebben gemaakt?

En het begint best aardig. We zien een jonge, onschuldige Trump als hij zijn weg begint te vinden in een wereld die wel iets heeft van wat we aantreffen in typische gangsterfilms: denk aan Goodfellas en Scarface. Net zoals in zulke films ondergaat de hoofdpersoon langzaam maar zeker een transformatie, als hij leert hoe de zaken er in deze wereld aan toe gaan.

En net zoals in dergelijke films is dit een beetje dubbel, hoe dit wordt uitgebeeld: aan de ene kant zien we heel goed hoe immoreel en duister het allemaal is, maar aan de andere kant wordt ook een beetje verheerlijkt. Zwendelen is ook een kunst. En als dat het beeld is van de zakenwereld dat de film neer wil zetten, dan is dat niets dat we niet van een doorsnee gangster- of westernfilm gewend zijn. De onuitgesproken boodschap die we dan maar maar even door de vingers moeten zien is dan dat het er bij andere succesvolle zakenmannen allemaal heel anders aan toe gaat, dat die allemaal veel eerlijker, netter en fatsoenlijker zijn, niet zulke keiharde killers als dit. Het gaat hier over Trump.

Trump wordt dus afgeschilderd als een meedogenloze zwendelaar zonder enige waardigheid. Aan dat beeld op zich stoor ik mij niet, niet alleen omdat dit nu eenmaal is hoe Trump wordt afgebeeld, maar ook omdat het goed laat zien welke cynische werkelijkheid er achter the American Dream schuil kan gaan. Dit is nu eenmaal de andere kant van het amerikanisme dat op andere plekken zo verheerlijkt wordt: de gehele fake it ‘till you make it mentaliteit waarin blufpoker tot het toppunt van menselijk kunnen verheerlijkt wordt. Het is de wereld van narcisme, borstvergrotingen en liposucties. Trump staat daar icoon voor. Trump is deze kant van Amerika, gepersonificeerd.

Het is een cynische wereld die wordt neergezet. In een cynische wereld gelden cynische waarden. Joris Luyendijk schreef eens over Trump en andere populisten, iets dat ongeveer als volgt ging: “In het land der blinden is de eenoog koning, en als alle politici liegen, dan heeft de politicus die er ronduit voor uitkomt een leugenaar te zijn een streepje voor bij de politicus die dat nog ontkent.” – Hij schreef dat om het cynisme van de populisten en hun volgelingen te bekritiseren. Je moet toch wel blijven geloven dat er ook goede politici zijn, die het menen!

Wie cynisch naar de wereld van politiek kijkt echter, die zou kunnen denken dat de winnaar inderdaad vaak de meest succesvolle zwendelaar is, en hier ook de kracht van inzien. Ook een zwendelaar kan goed zijn in wat hij doet, ook het voor de gek houden van anderen kan een prijzenswaardige vaardigheid zijn, als dat is hoe de zaken er voor liggen. “Don’t hate the player, hate the game”, krijg je dan. Zo wordt Trump dan een zogenaamde ‘handige jongen’ – iemand die het spel, zoals het nu eenmaal is, slim weet te spelen. Zo begint deze film dus, alleraardigst, met deze mogelijkheid open.

In één enkele scène echter, wordt al het goede dat aldus wordt opgebouwd in één keer onderuit gehaald. In één moment zakt het kaartenhuis in elkaar, en de film van drie sterren naar twee, en dat is de scène waarin Trump Ivana verkracht. Tot hier is deze film één en al snoeiharde kritiek, en uitbeelding van het zojuist genoemde cynisme, al is het dan overladen met zogenaame cheap shots. (Zo zien we een Trump die huilt om de dood van zijn broer, en een scène later vertelt hij een journalist: “I’m feeling great!” waardoor hij door het achter elkaar opvolgen van deze scènes als hypocriet overkomt, en vele van dit soort simpele trucjes meer.)

Maar met deze scène wordt een lijn overgegaan, en wordt Trump simpelweg als een monster afgebeeld, en wel op heel goedkope manier. Dat Trump wordt neergezet als een slechte echtgenoot, vader, broer, zakenman, als iemand die niet met zijn emoties om kan gaan, alles eigenlijk, waar iemand maar slecht in kan zijn, dat is allemaal tot daar aan toe. Maar hier wordt een grens overschreden. In één scène gaan we van een kritische film, naar een simpele en uiterst goedkope hit-piece, meer propaganda dan vermaak.

Wat nog meer? Deze film laat ons kennis maken met Roy Cohn, de advocaat die vrienden was met Nixon, die hier wordt neergezet als de leermeester van Trump. Vandaar de titel: The Apprentice. (Daarnaast is dat een aardige verwijzing naar het tv-programma dat Trump veel bekendheid heeft opgeleverd.) En op zich is dat leuk, dat we Roy Cohn leren kennen, maar de manier waarop deze man wordt neergezet, als een verborgen homoseksuele en autistische bullebak die Trump leert hoe je gemeen moet zijn, spreekt weinig tot de verbeelding. Leuk dat ik nu weet wie hij is, maar verder?

Hier had meer ingezeten. Trump zegt over zichzelf: “I’m an artist. Deals are my art form.” Dat had toch een mooi verhaal kunnen zijn, van een zwendelaar die, hoewel hij niet altijd doet wat je hoort te doen, en zeker geen heilige is, het zwendelen toch tot een zeker niveau weet te tillen waar je een desalniettemin respect voor kunt hebben. In plaats daarvan krijgen we het verhaal van een lichtelijk gestoorde nietsnut, een kind in een volwassen lichaam, waarvan je je afvraagt waarom hem eigenlijk ooit iets is gegund. Een verhaal dat vooral om politieke redenen lijkt te zijn gemaakt.

★★☆☆☆

The Apprentice draait vanaf 24 oktober in de bioscoop, bekijk hieronder de officiële trailer. Meer filmanalyses van Joris Bouwmeester lees je via: overstorm.nl