Recensie: 'Megalopolis' - Francis Ford Coppola stelt vragen over onze toekomst

En dan nu: Megalopolis. Wat een film!

Wie zij daar ook al weer dat er anno 2024 geen goede films meer worden gemaakt? Dat we verdrinken in een eindeloze stroom remakes en sequels en dat het nooit meer eens iets origineels is waar men mee aan komt zetten? En dan komt er iets origineels! En dan komt er een kunstenaar die zijn visie uitdraagt en onverkende mogelijkheden tot leven roept op het witte doek. En wat zeg je dan? “Maar het is zo moeilijk te begrijpen…” “Wat bedoelt hij nou…” “Waarom moet ik nadenken…” Moeilijk te begrijpen! Ik weet nog hoe dat ging met Lost en met Inception. Er viel nauwelijks iets te begrijpen, zeker niet zoveel als hier, maar dat deerde niemand wat, iedereen ging ijverig puzzelend op zoek naar een betekenis, of die nu er nu was of niet.

En dan komt er een film tot ons met een werkelijk betekenis, een verhaal met een boodschap die er toe doet, een boodschap die ditmaal ook echt een klein beetje ontcijferd dient te worden – en dan heeft men ineens geen zin meer om te zoeken, geen zin meer om te puzzelen? Wat is dat toch?

Megalopolis is een film over de val van Rome, over de toekomst van onze samenleving en de essentie van tijd. Als dat als verschillende onderwerpen klinken, dan lijkt dat maar zo. Het is misschien de laatste grote film van Francis Ford Coppola, en hij doet hiermee zijn zegje over onze samenleving. Deze grootheid die met meesterwerken als The Godfather en Apocalypse Now de kunstvorm tot nieuwe hoogten heeft weten te tillen, kijkt naar die wereld die zich voor ons afspeelt en ziet, dat er één ding heel hard nodig is.

We moeten in gesprek gaan – over onze toekomst. “We are in need of a conversation about the future.” – zegt Cesar Catilina, de hoofdpersoon, die passend genoeg een architect is – iemand die werkt aan de toekomst, iemand die er niet voor terugdeinst zijn visie aan de wereld op te leggen. We hebben de taak elkaar de vraag de stellen wat we kunnen doen. Of deze samenleving, zoals we haar kennen, de enige mogelijk is. “And when we ask these questions, when there’s a dialogue about them: that basically is a utopia.”

Cesar is iemand die durft te dromen over de toekomst – zonder deze dromen hem ervan te laten weerhouden concreet tot actie te komen, om zijn handen vuil te maken, en middels dit karakter daagt Coppola ons uit vragen te stellen over onze eigen toekomst, over de wereld die wij aan het opbouwen zijn met zijn allen.

Dat brengt ons meteen tot één van de grootste problemen rondom deze film. Velen zitten niet te wachten op de vragen die Francis Ford Coppola ons stelt, hoe open en genuanceerd hij dat ook doet. “Wat nou vragen? Er is een boodschap die uitgedragen moet worden, en die boodschap is duidelijk. Vragen stellen, nadenken over de toekomst en in gesprek gaan met elkaar helpt daar niet bij.” – zo lijkt bijna gesuggereerd te worden. “Blijf bij de les, mensen! Get with the program!”

Met de reacties op Joker: Folie à Deux en nu deze film begin ik me steeds meer af te vragen – en ik zeg niet dat het zo is, maar ik vraag het me af – in welke mate de receptie van films als deze door politieke overwegingen gedreven wordt. Wat is de relatie nu precies, tussen het reclamebudget van een film, en de manier waarop de film ontvangen wordt in de publieke ruimte? Hoe verhouden die zich tot elkaar?

Want het reclamebudget voor deze film was laag. In tegenstelling tot wat wij doorgaans voorgeschoteld krijgen is dit project niet door louter commerciële, maar door artistieke intentie gedreven. Het is gemaakt omdat Coppola het per se wilde maken – niet omdat investeerders er heil in zagen. Om deze film werkelijkheid te maken heeft hij vele miljoenen van zijn eigen geld in de productie moeten steken. Naast vele jaren van zijn leven.

Laat het daarom duidelijk zijn waar we hier mee te maken hebben: een film die tegen de stroom ingaat op een manier die we ons haast niet meer voor kunnen stellen. Om dit verhaal het licht te schenken heeft Francis Ford Coppola geen bescheiden offer gebracht aan de mensheid. Zal het hem in dank worden afgenomen?

Goed, de film zelf dus. Megalopolis is een film over het verstrijken van de tijd. Onze protagonist, Cesar, richt zich op de eeuwigheid, en wat er van de wereld zal worden na zijn dood. Dit wordt prachtig uitgebeeld als hij zittend op een grote klok uitkijkt over de enorme stad – de megalopolis.

Tevens wordt dit uitgebeeld door zijn vermogen de tijd stil te zetten. In tegenstelling tot de mensen om hem heen, die zich verliezen in hun dagelijkse beslommeringen en heil zoeken in hedonisme, is Cesar iemand die zich afvraagt of de val van deze samenleving, die onvermijdelijk lijkt, nog te voorkomen is. Hij is een van de weinigen die zich verantwoordelijk voelt voor zijn persoonlijke rol in wat komen gaat, en ondanks alles durft te dromen over wat zou kunnen zijn.

Of je het nu kunt waarderen of niet – je kunt er niet onderuit dat deze film tot ieder kunstzinnig detail is uitgewerkt. Iedere scène is een schilderij – en vele zijn surrealistische schilderijen die de zaken net iets anders tonen dan ze daarnet nog leken te zijn. De prachtige vrouwen – Audrey Plaza, en met name Nathalie Emmanuel, bekend van haar rol als Missandei in Game of Thrones – maar ook de inspirerende decors en bizarre dialogen laten je een wereld beleven zoals je nog niet hebt meegemaakt. Karakters citeren Shakespeare en Marcus Aurelius alsof het een wedstrijd is, lopen armenzwaaiend de ruimte door voor dramatisch effect, alles is bombastisch en uitermate over the top.

Toch is dat nergens overweldigend. Integendeel, deze film heeft een kalme, film noir-achtige manier van vertellen waarin de karakters langzaam maar zeker door laten schemeren hoe ze zich tot elkaar verhouden en wat hun al dan niet geheimzinnige achtergronden en intenties zijn. Zoals in film noir-films vertellen karakters via voice-overs hun deel van het verhaal, en deze klassieke presentatie, samen met de nadruk op één grote stad, doet in de verste verte nog wel een beetje denken aan Sin City. De karakters spreken niet alleen tot elkaar – maar ook direct tot het publiek. We worden namelijk aangesproken – uitgedaagd de confrontatie aan te gaan met wat ons wordt voorgeschoteld.

Het heeft wel wat. De klassieke setting van een enorme stad – zoals, uiteraard, in het grote voorbeeld Metropolis uit 1927, en de vele andere werken die in navolging treden van het eeuwenoude verhaal van de Toren van Babel – wordt ook hier weer prachtig uitgebeeld, en sluit goed aan op het plot dat gaat over een architect die in conflict is met burgemeester van de stad.

Cesar Catalina, de architect gespeeld door Adam Driver, een acteur die ik steeds meer begin te waarderen (Hij is zo’n beetje het enige goede aan de nieuwe Star Wars-films, en The Last Duel was ook al zo mooi), staat tegenover Franklyn Cicero, de burgemeester gespeeld door Giancarlo Esposito, die we kennen van zijn rol in Breaking Bad. Cesar droomt zoals gezegd van een betere toekomst, van wat zou kunnen zijn, terwijl de burgemeester enkel winst en genot als waardevol weet te erkennen. Tussen hen in staat Julia Cicero, de dochter van de burgemeester gespeeld door Nathalie Emmanuel, die door Cesars droom geraakt wordt.

Andere figuren die meedingen om de macht zijn een oude bankier, een journalist, en een populistische volksmenner. Deze karakters staan symbool voor de sectoren en perspectieven in onze eigen wereld die ze vertegenwoordigen. Het is kunstenaars tegenover politici tegenover bankiers tegenover journalisten – wie vertegenwoordigt de werkelijke macht? Wie trekt er aan het laatste eind?

Het plot is uiterst simpel – laat je niets anders wijsmaken – maar het gaat hier niet om het plot. Waar het om gaat is dat er een statement gemaakt wordt over onze eigen wereld. Cesar, Cicero, Crassus – als de Romeinen waar ze naar vernoemd zijn vertegenwoordigen deze karakters de verschillende opvattingen die in onze samenleving met elkaar in conflict zijn. Het daagt ons uit hier onze eigen opvattingen op na te slaan. Wat vinden we hier eigenlijk van? Hoe zien wij onze toekomst voor ons? Staan we daar eigenlijk wel bij stil?

Goed, het is een beetje zweverig hier en daar, dat is zo. Het is een beetje pretentieus, een beetje kijk-mij-nou-eens-interessant-doen. Allemaal waar. Maar is dat dan altijd alleen maar slecht? De film werd door een recensent vergeleken met The Tree of Life – ook al zo’n geweldige film waar de normies niets van snappen! Daar kan ik me wel in vinden, in die vergelijking. Want als zo’n film niets voor jou is, als dat “te moeilijk te begrijpen” is, en “zweverig gelul in de ruimte” – dan is dit ook niets voor jou. Daar kunnen we het over eens zijn. Dan moet je gewoon lekker Squid Game of Temptation Island blijven kijken. Ook leuk, I guess? Ik zou het niet weten. Maar ik weet wel dat we mensen die er een dergelijke smaak op nahouden niet hoeven te laten bepalen welke films het kijken waard zijn, en welke niet.

Een 4,8 op IMDB. Lege bioscoopstoelen. Is dit gerechtigheid? Is dit hoe het hoort te zijn? Of is hier iets niet helemaal in de haak?

Maar is dit dan de beste film ooit? Verre van. Het is niet eens de beste van het jaar. (Dat is Dune.) Maar het is wel een goede film. Het is een film die ons op prachtige beelden trakteert – een film die ons iets nieuws laat zien, iets waar niet iedereen op zit te wachten, en een film die de juiste vragen weet te stellen, op de juiste manier, en op het juiste moment.

Megalopolis is een film over het verstrijken van de tijd, en wat onze rol daarin is. De val van het Romeinse Rijk – was het hoogmoed? Was het stagnatie? Wat gebeurde daar eigenlijk? – wordt vergeleken met die van de Verenigde Staten die wij op dit moment meemaken. Wat is er met ons aan de hand, en hoe verhouden wij ons daartoe? Mogen wij meer verwachten van deze samenleving dan commercie en inhaligheid? Of is “Greed”, zoals een van de karakters Craccus citeert, “but a word jealous men inflict upon the ambitious”?

Megalopolis is een film die ons uitdaagt de confrontatie aan te gaan met de denkbeelden die wij over ons laten heersen. Een film die ons aanspoort op te houden bang te zijn voor de toekomst, bang te zijn voor de tijd – en die in plaats daarvan onverschrokken tegemoet te treden. De vraag wordt gesteld of wij het in ons hebben voorbij te gaan aan onze angst voor het onbekende. Voorbij aan de kleinzerige neiging om aan pietluttige, tijdelijke dingetjes vast te blijven klampen alsof ze ons zekerheid zouden kunnen bieden. Laat gaan. Kijk verder dan dat, en zie hoe het aan ons is om invloed te hebben op wat komen gaat – invloed te hebben op het verstrijken van de tijd.

Coppola heeft zijn keuze gemaakt. Nu wij nog.

★★★★☆

Megalopolis draait nu in de bioscoop, bekijk hieronder de officiële trailer. Meer filmanalyses van Joris Bouwmeester lees je via: overstorm.nl

Heb je genoten van dit artikel? Trakteer ons dan op een (virtuele) koffie of steun The Nerd Shepherd door ons te volgen op Facebook, X, Instagram en Google Nieuws! Voor de laatste updates over je favoriete films, series en games, word lid van onze Facebook-groep. Zo mis je geen enkel nieuwtje!