Recensie 'Joker: Folie à Deux' – Hoe monsters worden gemaakt

Vervolgfilms zijn altijd lastig, in dit geval is dat des te meer zo. Anders dan andere werken in het Batman-universum is Joker een psychologisch drama over de mentale gesteldheid van het titulaire karakter. We zien hoe hij worstelt met zichzelf en langzaam maar zeker afglijdt tot wie hij is – hoe monsters worden gemaakt. Aan het einde van de film is dat dan voltooid, is de Joker de Joker geworden, en is het verhaal verteld. Hoe ga je dan nog verder, zonder in herhaling te vallen? Zonder nog eens dunnetjes over te doen wat in het eerste deel reeds verteld werd, zoals waar de meeste sequels toe vervallen? Maar Joker: Folie à Deux weet het klaar te spelen.

Wat daarbij ten eerste opvalt is dat deze vervolgfilm een musical is geworden. Dat werkt verrassend goed. Het sluit aan bij de bizarre situaties die ons worden voorgeschoteld, waarbij Arthur Fleck, de persoon achter het alias de Joker, wegvalt in zijn fantasiewereld. Dan stelt iemand hem een vraag en antwoord hij door in gezang uit te barsten, maar even later zien we dat dat alleen in zijn hoofd was, en hij in werkelijkheid stil bleef, de vraag in de lucht liet hangen.

Tevens sluit het muzikale goed aan bij de toevoeging van Lady Gaga, die nu zijn tegenspeler is in de rol van Harley Quinn. Zij zingt natuurlijk graag een stukje met hem mee. We horen het ene zoetsappige liedje na het andere, en het geeft een bijzonder effect om deze teksten gezongen te zien worden door zulke duistere figuren, die er daarmee een nieuwe twist aan geven. Als de Joker samen met zijn nieuwe compagnon zingt: “Sing Hallelujah, come on, be happy / Get ready for the judgement day” dat klinkt dat net even iets anders als daarvoor. Ook het lieflijke “Why do birds suddenly appear / Every time you are near?” krijgt een nieuwe betekenis uit de lippen van een stel psychopaten.

Op meerdere manieren is dit een zeer directe sequel. Het verhaal gaat direct verder waar we gebleven waren, en we zien meer van de worstelingen die Arthur heeft met zijn demonen – die voor een groot deel een gevolg zijn van de zieke wereld waarin hij zichzelf geplaatst vindt. Gotham City is geen stukje paradijs, dat is inmiddels wel duidelijk, maar het bijzondere dat ook deze film weer neer weet te zetten, net zoals zijn voorganger, is dat we inzicht krijgen in de manier waarop de geestelijke gesteldheid van de Joker een direct gevolg is van de wereld om hem heen. “It is no measure of health to be well-adjusted to a profoundly sick society.” – zo gaat een beroemde uitspraak, en het is alsof deze films daar een passend beeld bij trachten te schetsen.

En op die manier weten deze films ook sympathie op te wekken voor een karakter dat toch zo duidelijk ontspoord, zo duidelijk de slechterik is. Arthur wordt voortdurend tegenover nare figuren geplaatst, in contrast waarmee hij niet eens zo heel erg meer lijkt. In één scène in het bijzonder komt dit erg sterk naar voren, als duidelijk wordt dat Arthur de enige was van alle collega’s van een ander karakter, die hem niet belachelijk maakte om zijn voorkomen. De man was bijzonder klein van stuk, en iedereen plaagde hem daarom, iedereen behalve Arthur.

En juist omdat het op punten als dit meer van hetzelfde blijft is het goed om te zien dat de film wat het plot betreft toch een aantal belangrijke verschillen kent. Er wordt ergens naar opgebouwd – als in een grap die verteld wordt, lijkt alles een bepaalde kant op te gaan – maar wat dat uiteindelijk is, wat de punchline is, dat blijft tot het laatst een verrassing. En de punchline is sterk!

Terwijl ik deze recensie schrijf zie ik dat niet iedereen dat met me eens is, gezien deze film op IMBD slechts een 5,5 krijgt. Dat valt op, dat deze film zo slecht ontvangen wordt, dat gebeurt mij eigenlijk maar zelden, dat ik zovele malen positiever ben. Een ding kan ik je wel zeggen, tijdens de première gisteravond in de grote zaal van Tuschinski, die helemaal vol was, waren de reacties overweldigend goed. Wij merkten juist op hoe dit het de moeite waard maakt om er bij te zijn bij de openingsavond – behalve dat je op deze manier tegen spoilers beschermd bent – om de sfeer te proeven, en te zien en horen hoe positief iedereen is. Het was een en al geroezemoes van positieve commentaren, in mijn beleving.

De inkijk in de duistere geest van de Joker – die nu eenmaal niet heel duidelijk navolgbaar is – en de moeite die hij heeft om zijn persona in stand te houden, wellicht zijn deze aspecten van het verhaal niet even interessant voor iedereen. Net zoals de Joker fans in de film, willen sommige fans in het echt wellicht enkel de Joker zien, en niet de treurige, doelloze Arthur Fleck die daar achter schuil gaat.

In dat geval geeft deze film zelf een prachtig stukje metacommentaar, door fans uit te beelden die teleurgesteld zijn als de Joker niet altijd kan zijn wie zij willen dat hij is. En, door uit te beelden hoe de samenleving op de eerste Jokerfilm heeft gereageerd. Niet voor niets immers, is er sprake van een film-in-een-film, in dit deel, waarin de gebeurtenissen van deel een ook binnen deze film als ‘de film’ bekend staan, en de fans reageren op wat ze in die film gezien hebben. Is dat hoe de makers hun visie uit willen dragen op de reactie op de eerste Joker film?

Misschien hebben sommigen zich iets te veel mee laten slepen in hun sympathie voor de Joker in de conclusie van het eerste deel, dat ze nu méér van dat zijn komen te verwachten? Dan kom je bedrogen uit, maar wie dacht dat de daden van de Joker daar verheerlijkt werden, die bedriegt zichzelf. Het zijn geen heldendaden die we hier te zien krijgen – het is hier geen “eind goed al goed” en het onrecht dat Arthur wordt aangedaan wordt niet rechtgezet. Hier zijn de frustraties van een gekwelde ziel het onderwerp, en waar zij op uit zullen lopen. Daar is niets glorieus aan, en wie zoiets in de eerste film terug meende te kunnen vinden, die komt hier van een koude kermis thuis.

De animatie waar dit tweede deel mee opent kan zelfs geïnterpreteerd worden als een uitbeelding van deze verkeerde interpretatie van het eerste deel. Joker is in gevecht met zijn schaduw, die de show van hem probeert te stelen. Wat betekent dat? Er is een valse Joker, een illusionaire Joker, die als een geest, als een schaduw is. Het is de Joker die mensen zijn komen te adoreren. Dat was nooit de bedoeling. En dat is waar dit tweede deel keihard mee afrekent.

Het mooiste aan deze films, het is wat me het meest is bijgebleven van het eerste deel en het komt ook in dit deel weer op sublieme wijze naar voren, is hoe de kijker steeds voor de vraag wordt gesteld of wat er gebeurd nu ‘echt’ is of niet. Dat wil zeggen, of Arthur de gebeurtenissen die afspelen nu ter plekke verzint, of dat ze hem daadwerkelijk overkomen. Subtiele hints dragen daar aan bij, zoals deze scène in het eerste deel waarin hij acht schoten lost met een revolver, die er uiteraard maar zes heeft, zonder te herladen. Hebben de filmmakers een foutje gemaakt? Nee, integendeel, ze geven ons een hint: we hebben hier te maken met een zogenaamde unreliable narrator.

Dat we nooit weten wat er zich daadwerkelijk heeft afgespeeld (de acht schoten zijn daar een hint naar) plaatst de daden van Arthur in een heel ander licht, en het is iets dat sommigen lijkt te ontgaan. Ja, voor hemzelf is het gerechtvaardigd wat hij deed, voor hem zag het er immers zo uit, maar wat speelde zich daadwerkelijk af?

In een scène in dit deel wordt dit zelfs door Arthur benoemd, worden we er tevens aan herinnerd in wat voor bizarre wereld hij leeft. Hij wordt gevraagd naar de misdaden die hij heeft gepleegd, en geeft te kennen dat hij moeite had te onderscheiden “what was real or not.” Hierop krijgt hij ten antwoord: “Come on Arthur, you were on live television, it doesn’t get any more real than that!”

★★★★☆

Joker: Folie à Deux draait nu in de bioscoop, bekijk hieronder de officiele trailer. Meer filmanalyses van Joris Bouwmeester lees je via: overstorm.nl

Heb je genoten van dit artikel? Trakteer ons dan op een (virtuele) koffie of steun The Nerd Shepherd door ons te volgen op Facebook, X en Instagram! Voor de laatste updates over je favoriete films, series en games, word lid van onze Facebook-groep. Zo mis je geen enkel nieuwtje!