Recensie: "Oppenheimer" door Sid Lukkassen – Een Flitsende Filmrit door Geweten en Geopolitiek

In de langverwachte film Oppenheimer, geregisseerd door Christopher Nolan en exclusief vertoond in het EYE-filmmuseum in Amsterdam, worden we meegenomen op een achtbaanrit van emoties en dilemma’s. Op een winderige namiddag maakte ik me klaar voor de persvoorstelling, een uitputtende marathon van maar liefst drie uur, terwijl boten rond het filmmuseum over het Amsterdamse IJ gleden. Het verhaal van de film volgt de ambitieuze wetenschapper Robert Oppenheimer, vertolkt door Cillian Murphy, die wordt aangesteld door het Amerikaanse leger om de atoombom te ontwikkelen, wat leidt tot een gewetensconflict van epische proporties. Tegenover hem staat de intrigerende antagonist, admiraal Lewis Strauss, gespeeld door Robert Downey Jr.

De film laat zien hoe Oppenheimer aankijkt tegen het doel achter de atoombom – het beëindigen van de Tweede Wereldoorlog en intimideren van de Sovjet-Unie in de daaropvolgende Koude Oorlog. Zijn morele plicht als wetenschapper botst met de noodzaak om een dergelijk vernietigend wapen te creëren. Terwijl hij heen en weer wordt geslingerd tussen politieke overtuigingen en persoonlijke relaties, worstelt hij met de vraag of hij verantwoordelijk kan worden gehouden voor het gebruik van het wapen.

Cillian Murphy schittert als de complexe Oppenheimer, die niet alleen worstelt met zijn beroep, maar ook met zijn politieke en persoonlijke overtuigingen. De film zit tjokvol ijzersterke dialogen en briljant acteerwerk, die de kijker drie uur lang aan het scherm kluisteren.

Helaas kent de film enkele kritische kanttekeningen. Een gemiste kans is het gebruik van Duits in plaats van Nederlands tijdens een voordracht in Leiden, wat schofferend is voor Nederlandstalige kijkers. Ook hangt een propagandistisch Amerikaans patriottisme als een waas over het verhaal, waarbij Rusland en het communisme als bedreigingen worden afgeschilderd. Tegelijk wordt er hoogdravend gesproken over wereldwijde verbroedering onder de VN. We zouden bijna denken dat deze mix van Amerikaans patriottisme, internationaal kosmopolitisme en het aandikken van de Russische dreiging, dient om de kijker blind te maken voor de parallellen tussen de huidige globalisering en het toenmalige communisme. Zéker ook omdat de ‘bad guy’, Lewis Strauss, aandringt op het ontwikkelen van kernwapens als garantie voor nationale soevereiniteit.

Ondanks deze kritiekpunten zijn de karakters goed gecast en weet de film te boeien met zijn diepgaande verhaal. Elke keuze van Oppenheimer voelt aan als een politieke keuze, en de consequenties van handelen of niet-handelen zijn voelbaar in de film. In het begin zegt hij: “Ik zou meer voor de joden in Duitsland willen doen. Mijn werk is zó abstract. Ik heb het gevoel dat ik te weinig bijdraag.” Een typisch geval van: be careful what you wish for! Het wordt namelijk duidelijk dat Oppenheimer een soort nieuwe Prometheus is, die het vuur van de goden stal en de mensheid de gave én de last gaf, namelijk de mogelijkheid om zichzelf definitief te vernietigen. Zo zegt hij: "Now I am become death, the destroyer of worlds." Naarmate de bommen in het verhaal krachtiger worden, groeit ook de gewetensnood van Oppenheimer.

Desondanks zou de film sterker zijn geweest in een kortere vorm. Na de ontploffing van de atoombom volgt nog een uur aan verhoren die soms repetitief aanvoelen. De hoofdpersoon gaat zelf ook inzien dat zijn belangrijkste bijdrage nu wel geleverd is, en door alle politieke afrekeningen en vernederende processen verandert hij in een spook van zichzelf. Omdat voor de kijker ook duidelijk is dat hij inmiddels in een spook is veranderd van zichzelf – zijn vrouw roept hem ook herhaaldelijk op om krachtiger voor zichzelf op te komen – is het de vraag of dit deel van de film niet sneller tot een afronding had kunnen komen. Het is aan de kijker om na afloop dieper in de biografieën te duiken en voor zichzelf te bepalen hoe overtuigend de politieke afhandeling van Oppenheimer is.

Oppenheimer is een flitsende filmrit die de kijker meeneemt door gewetensconflicten en geopolitieke intriges. Met sterk acteerwerk en krachtige dialogen is het een film die de moeite waard is om te bekijken, maar wellicht nog overtuigender zou zijn geweest in een kortere versie. Als eindbeoordeling krijgt “Oppenheimer” een 8,0.