Column Sid Lukkassen: "Barbie, of beter gezegd: de emancipatie van Ken"

Het begin van de film, geregisseerd door Greta Gerwig, is ergerlijk – het vangt aan met ouderwets geklede meisjes die op traditionele wijze met poppen spelen, en die vervolgens die poppen op de rotsen stukslaan. Waarom? Er is een gigantische levende barbie in beeld verschenen die hen toont dat het ook anders kan, illustratief voor de moderne, geëmancipeerde vrouw. De boodschap is onmiddellijk: verwerp de traditionele rolpatronen, verwelkom de moderne consumptiecultuur. Dit wordt voorgesteld als een ultieme vorm van emancipatie, waarbij Mattel, het bedrijf achter de barbiepoppen, zichzelf als feministische roerganger neerzet.

De barbiepop is gecreëerd in 1964 door een dame genaamd Ruth Handler, die de pop vernoemde naar haar dochter Barbara. Dit verhaal komt in de film aan bod. Interessant is overigens dat een man genaamd Jerry Oppenheimer (what’s in a name) in 2009 een boek uitbracht, Toy Monster: The Big, Bad World Of Mattel, dat een wat ander beeld neerzet van de speelgoedfabrikant. Barbie is bijvoorbeeld niet alleen het werk van Ruth Handler, maar ook van Jack Ryan, een wapenontwerper die Barbie haar flexibele gewrichten gaf. Ryan werd al spoedig megarijk en liet van het geld een playboyvilla aanleggen in Bel Air waar hij orgieën hield. De bomen in de tuin bevatten verborgen telefoons, waarbij de bomen vogelgeluiden maakten als er werd gebeld. Dit om te voorkomen dat Ryan belangrijke telefoontjes misliep.

Het is veelzeggend dat het verhaal rond Jack Ryan helemaal uit de Barbie film is weggelaten, terwijl het verhaal van Ruth wél aandacht krijgt. Ken, het mannelijke equivalent van de barbiepop, is vernoemd naar de zoon van Handler, Kenneth. Over Ruth valt overigens ook genoeg te zeggen – zo werd ze uit Mattel verstoten wegens gerommel met de kasboeken.

LEES OOK | Recensie: “Oppenheimer” door Sid Lukkassen – Een Flitsende Filmrit door Geweten en Geopolitiek

Zonder nu al te veel van de plot weg te geven gaat het erom dat Barbie plots aan de dood moet denken. Maar de dood heeft geen plek in de Barbie-wereld, waar alles roze en zonnig is. Altijd lente, er is geen aandacht voor de mindere kanten van het leven – die worden verdrongen. Zoals er letterlijk een ‘weird barbie’ is verdrongen – een pop waar een kindje ‘te hard mee heeft gespeeld’. Deze ‘weird barbie’ stuurt Barbie, gespeeld door Margot Robbie, erop uit om de echte wereld te bezoeken, om zo met haarzelf in het reine te komen, en met de persoon die met haar speelt, opdat haar gedachten aan de dood eindelijk verdwijnen, en alles weer normaal wordt.

Maar interessant aan de barbiefilm is dat het personage Ken, gespeeld door Ryan Gosling, feitelijk een belangrijker karakter is dan Barbie zelf. Want voor Ken is er eigenlijk nauwelijks plek in het roze Barbie-universum. Barbie geeft een feest in haar huis. Op middernacht moet Ken naar huis. Hij mag niet blijven slapen, want “het Barbiehuis is alleen voor Barbies. Niet voor Kens”, zo krijgt hij te verstaan. Ook weet Ken dat Barbie eigenlijk niet echt verliefd op hem is. Maar hij wel op haar. En hierom verbergt hij zich in de auto, en komt zo via Barbie alsnog in de echte werkelijkheid terecht.

Daar komt Ken in aanraking met concepten die nieuw voor hem zijn, zoals masculiniteit, kapitalisme en ‘patriarchy’. Hij wordt eindelijk met respect benaderd, alsof hij ertoe doet ook los van Barbie. Het is voor hem een ongelofelijke ervaring. Hij ziet zelfs dat mannen president kunnen zijn!

Deze scènes zijn enorm grappig en maken de irritatie van het begin van de film goed. Gewapend met deze kennis keert Ken terug naar Barbieland, en verandert het in één grote man-cave. Tekenend is ook een scéne met de CEO’s van Mattel. “Barbie is ontsnapt! We moeten haar terug in de verpakking stoppen! En Ken dan? Laat gaan. Niemand is geïnteresseerd in Ken, daar maken we ons geen enkele zorgen over.” aldus de CEO’s. Is dit een commentaar op het afdanken van mannen in de huidige wereld?

Vrij onverwachts leent de Barbiefilm zich ervoor om deze te deconstrueren tot sociale analyses. Zo zegt een man die verslag uitbrengt aan de CEO’s: “Ik ben een man zonder macht, maakt dat mij tot een vrouw?” Ook ligt er een symbolische betekenis in de wijze waarop de Barbiewereld de menselijke wereld imiteert. Ze staan onder douches waar geen water uitkomt en drinken uit bekers zonder vloeistof. Wat is de authenticiteit van het Barbie-bestaan, als dat neerkomt op het nadoen van een andere wereld en het simuleren van fenomenen die voor hen niet bestaan? De film gaat over de zelfontdekking van Barbie en Ken. Maar hoe kùnnen zij ooit werkelijk zichzelf zijn, gezien zij bestaan als afspiegelingen van een wereld die totaal andere wetten volgt dan die van hen?

Over Barbie komen we eigenlijk vrij weinig te weten. In de Barbie-wereld is alles perfect, maar voor vrouwen is de menselijke wereld niet perfect. Je moet mooi zijn, maar niet te mooi: niet zo mooi dat je mannen in verleiding brengt of andere vrouwen jaloers worden. Je mag nooit boos worden, tenzij je jezelf als slachtoffer weet te presenteren, dan is je woede direct gerechtvaardigd. Dat vrouwen worstelen met dergelijke dilemma’s wisten we eigenlijk al, hooguit wordt het nog eens hardop gezegd. De emancipatie van Ken is eigenlijk veel interessanter en grappiger om te volgen.