Recensie: "Napoleon" - Een Monumentaal Spektakel van Oorlog en Romantiek

Het historische gewicht dat aan beide films hangt, samen met de grote name die betrokken zijn en de forse budgetten die zijn geïnvesteerd, maken duidelijk dat Napoleon naast Oppenheimer de belangrijkste film is van dit jaar. De kijker wordt getrakteerd op een bijna drie uur durend spervuur aan persoonlijke ontboezemingen, relationele beproevingen, mijmeringen over het noodlot en bovenal: epische veldslagen. De kanonskogels suizen je letterlijk om de oren! Het 22 bij 16 meter lange beeldscherm van Pathé Arena, maakt dit spektakel des te indrukwekkender.

LEES OOK | Recensie: “Oppenheimer” door Sid Lukkassen – Een Flitsende Filmrit door Geweten en Geopolitiek

We volgen Napoleon in zijn opmars als ambitieuze militair uit Corsica, die zichzelf nog maar moet zien te bewijzen. Parlementsleden gaan met elkaar op de vuist, de voormalige Franse koningin wordt onthoofd, en de leider van de revolutionairen, Robespierre, onderneemt een gefaalde zelfmoordpoging. Deze openingsscènes situeren de film in een tijdsbeeld: een failliet Frankrijk dat in chaos verzinkt terwijl de Engelsen ongestraft hun havensteden innemen. Napoleon, echter, ziet kansen in deze chaos: hij begint zijn klim naar de absolute top van de Europese machtspolitiek.

Enter Joséphine, de geliefde van Napoleon, gespeeld door Vanessa Kirby, bekend van The Crown. Vanuit een vervallen aristocratisch huis weet zij zich via een complex web aan intriges en affaires omhoog te werken binnen het machtsspel van de Franse politiek. Napoleon blijkt dan ook een even gewillige als weerloze prooi voor haar charmes: hij is nog een ruw blok militaire ambitie tegenover de oudere, seksueel meer ervaren en sociaal gewiekste Joséphine.

Vanaf dit punt zijn er twee verschillende recensies te schrijven over deze film. De eerste daarvan, gaat verder op het pad van Napoleon als strijdlustige militair, veroveraar, verspreider van de idealen van de Franse Revolutie. De tweede zou draaien rond Napoleon als echtgenoot en minnaar, en analyseert de uiterst complexe relatie waarbinnen hij verweven raakt met Joséphine.

We kunnen de vraag stellen of het voor het historische gewicht van de film – in feite een getuigeverslag van Europese broedermoorden – daadwerkelijk nodig was om de tamelijk perverse dynamiek tussen Napoleon en Joséphine zo vergaand uit te diepen. Maar feit is dat het juist deze complexe relatie is, die de diepere lagen van zijn persoonlijkheid toont. Voor de rest blijft hij toch, ondanks de enorme speelduur van de film, een tamelijk eendimensionale machtshongerige legerleider, die steeds maar beweert dat hij niets doet vanuit persoonlijke ambitie, maar alles vanuit een wens om Frankrijk en de Franse burgers te “verhogen in glorie”, waarbij hij juist honderdduizenden van die burgers de dood in jaagt.

Die eendimensionaliteit is toch wel een kritiekpunt. Mijn kritiek ligt eigenlijk al besloten in het spervuur dat ik in het begin aankondigde. De film poogt alle belangrijke momenten van Napoleons opkomst en ondergang mee te pakken, maar raakt de regisseur met deze aanpak wel de essentie? Vangt deze film de kern van Napoleons persoonlijkheid en de betekenis van deze controversiële periode in de Europese geschiedenis? Uit de opzet wordt duidelijk dat Napoleon een extreem ambitieuze film is en dat Ridley Scott dit doel wel nastreeft.

Als kijker blijf ik er toch mee worstelen – daarbij dringt de vraag zich op wat nu de diepere filosofische lading is van deze film. Reflectie op die vraag laat een zekere leegte achter – ondanks de aangrijpende veldslagen en bulderende kannonen, blijft de plot steken op het niveau “hoogmoed komt voor de val”. De film zet enige in potentie interessante historische karakters neer: de Russische tsaar Alexander, de Franse diplomaat Talleyrand, de Britse hertog van Wellington, maar ook hier blijven we gissen naar wat hen werkelijk drijft.

De veldslag bij Austerlitz – waarbij we van onderaf zien hoe kanonskogels het ijs doorboren en soldaten verzinken in steenkoud water – zal lang bijblijven. Ook indrukwekkend is, hoe Napoleon terugkeert van zijn verbanning naar Elba en bij zijn landing in Frankrijk opnieuw de soldaten tot zijn kant van de zaak weet over te halen. Napoleon keert terug omdat hij hoort over een bezoek van de tsaar aan het persoonlijk verblijf van zijn geliefde Joséphine, waarvan hij inmiddels gescheiden is.

Die scheiding is overigens een zeer intens en overtuigend geacteerde scène – de kijker voelt letterlijk de hartenpijn van de geliefden. Ondanks de vele hobbels in hun relatie houden zij tóch van elkaar, maar besluiten te scheiden in het “belang van Frankrijk” en de zoektocht naar een troonopvolger. Mede dankzij deze scènes is deze film beslist een aanrader: mijn aandacht verslapte geen seconde.

Alles tegen elkaar afgewogen, blijft er toch een nasmaak achter van hypocrisie. Ridley Scott toont ons het levensverhaal van een ambitieuze militair uit Corsica die voortdurend zijn eigen ambitie ontkent – alles is voor de vrede, het belang van de burgers, de reputatie van Frankrijk, en ten slotte zijn eigen noodlot, waar ook veelvuldig naar wordt verwezen, zelfs om het scheiden van Joséphine te rechtvaardigen.

Die noodlottigheid schept een waas van fatalisme over de film, waarbij nooit écht duidelijk wordt waarom die honderdduizenden soldaten nu de dood in moesten worden gestuurd. Waar was het uiteindelijk goed voor? Ridley Scott vindt geen bevredigend antwoord, maar wijst afsluitend wel op de aantallen doden. Daarmee waarschuwt hij ons tegen het romantiseren van Napoleon en van deze periode.